ဂ်ဴနီယာ၀င္း – လူေတြဖန္တီးခဲ့တဲ့ အႏုုပညာပစၥည္းမ်ား သိုု႕မဟုုတ္ Folk Art
(အေတြးအျမင္ အမွတ္ ၃၀၇ ေဖေဖာ္၀ါရီ ၂၀၁၈) မိုးမခ၊ ေဖေဖာ္၀ါရီ ၃၊ ၂၀၁၈
Folk Art ဆုုိတာဘာလဲ။ အဲသည္အဓိပယ္ကုုိ ရွင္းလင္းဖုုိ႕ ၁၉၉၁ ခုုနွစ္ ေမလ ထုုတ္ American Weekly Newsletter မွာ ေဒးဗစ္ အမ္ မက္စ္ဖီးလ္ (David M.Maxfield) က ေမးခြန္းထုုတ္ျပထားပါတယ္။
ေဆာင္းပါးေရးသူကေတာ့ သင္က အဲသည္အရာေတြကုုိ ေတြ႕လုုိက္ရင္ အဲဒါဘာကိုုေခၚတာလဲ ဆုုိတဲ့ အေျဖ ကုုိသိလာမွာ ျဖစ္ပါတယ္တဲ့။ ဆုုိလုုိတာက Folk Art ဆုုိတာ ဘာ ? ဆုုိတာကိုု တုုိက္ရုုိက္အဓိပယ္ေတြ ေလ်ာက္ဖြင့္ေနမယ့္အစား Folk Art ေတြကုုိ သြားၾကည့္ျပီး ဘာလဲဆိုုတာ ကိုုယ့္ဘာသာ အေျဖရွာလုုိက္ပါ လိုု႕ေျပာတာပါ။ သည္ေတာ့ Folk Art ေတြကုုိ သြားၾကည့္လုုိက္ေတာ့ ဘာေတြ ေတြ႕သလဲတဲ့။ ဟုုတ္ပါတယ္ Folk Art ဆုုိတာ “လူေတြလုုပ္ထားခဲ့တဲ့ ပစၥၫ္းေတြပါ။ လူေတြက ဖန္တီးထားခဲ့တဲ့အရာေတြပါ။ ဒါေတြဟာ လူေတြအတြက္ ျဖစ္ပါတယ္“ ဆုုိိတဲ့ ဒီမုုိကေရစီဆုုိတာဘာလဲလုုိ႕ အဓိပယ္ဖြင့္တဲ့စာေၾကာင္းေတြလိုု အဓိပၸါယ္ေတြ တန္းစီ ထြက္လာပါတယ္။ (Of the people, by the people, for the people.)
Folk Art ဆုုိတဲ့အတြက္ Folk Artist – Folk Art ကုုိဖန္တီးသူ ဆုုိတာ ရွိလာတယ္။ သူ႕ရဲ႕ကိုုယ္ပုုိင္ အျမင္ေတြနဲ႕ သူ႕ရဲ႕ ကိုုယ္ပုုိင္စၾက၀ဌာနဲ႕ သူ႕ကုုိယ္ပုုိင္ဖန္တီးထားတဲ့ ကမာၻျဖစ္ပါတယ္။ သည္ေတာ့ သစ္သားေတြကုုိ ထြင္းထုုတဲ့သူကေျပာတယ္ – “ကၽြန္ေတာ့္အလုုပ္က စိတ္ကူးနဲ႕ တည္ေဆာက္ထားတာျဖစ္ပါတယ္“ တဲ့။ သူက ဒါကုုိ အႏုုပညာလုုိ႕ ဆုုိလုုိက္ရင္ သူလုုပ္ထားတာေတြအားလုုံးကုုိ Fork Art ေတြလုုိ႕ေခၚရမွာေပါ့။
Folk ကုုိတုုိက္ရုုိက္ျပန္ရင္ လူ လုုိ႕ပဲ ဆုုိရမွာေပါ့။ သုုိ႕ေသာ္ people လုုိ႕မေခၚထားတဲ့အတြက္ people ေလာက္ေတာ့ မက်ယ္ျပန္႕ပါဘူး။ ေဆာင္းပါးေရးတဲ့သူကေတာ့ သူ႕အဓိပယ္ကုုိ မဖြင့္ခုုိင္းပါဘူူး။ Folk Art ေတြကုုိ သြားၾကည့္ျပီးကိုုယ့္ဘာသာ ဘာဆုုိတာကိုု သိေအာင္လုုပ္ လုုိ႕ဆုုိထားတာပါ။ သုုိ႕ေသာ္လည္း သူ႕စကားနားမေထာင္ပဲနဲ႕ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ၾကည့္ ၾကတာေပါ့။ art ကေတာ့ အခုုေဆာင္းပါးနဲ႕ ကိုုက္ညီေအာင္ အႏုုပညာလုုိ႕ပဲ ဆုုိၾကရေအာင္။ သည္ေတာ့ လူေတြဖန္တီးထားတဲ့ အႏုုပညာ လုုိ႕ပဲအၾကမ္းအားျဖင့္ ေျပာရမယ္ထင္ပါတယ္။ သူ႕ေဆာင္းပါး တစ္ခုုလုုံးမွာေတာ့ Folk Art အေၾကာင္းေတြကုုိ ေ၀ေ၀ဆာဆာ ေရးထားရုုံမက Folk Art ေတြကုုိ စုုေဆာင္းတဲ့သူ နဲ႕ Fork Art ေတြကုုိ ပုုံမ်ားနဲ႕ ရွင္းျပထားတာပါ။ သည္ေတာ့ ေဆာင္းပါးဆုုံးသြားရင္ေတာ့ စာဖတ္သူက သူ႕ဘာသာသူ သေဘာေပါက္သြားနိုု္င္ပါတယ္။ လူေတြ ဖန္တီးထားခဲ့တဲ့ အရာေတြအျဖစ္ Folk Art ေတြကုုိ ပုုံေဖာ္လုုိက္ရင္ အရာရာဟာ အဆုုံးမရွိေတာ့ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ Folk Art ဆုုိျပီး လူဖန္တီးတဲ့ အရာတုုိင္း ကုုိ Fork Art လုုိ႕ေတာ့ မေခၚပါဘူးတဲ့။
– ၁၉၆၀ခုုနွစ္ ပတ္၀န္းက်င္ေလာက္က ပုုလင္းဗူးအဖုုံးခြံေတြနဲ႕ တိရိစာန္ရုုပ္ပုုံေတြကုုိ အမည္မသိလူတစ္ေယာက္က လုုပ္ခဲ့ပါတယ္တဲ့။ သူ႕ကုုိ အႏုုပညာသည္ လုုိ႕ေခၚပါတယ္။ သူဟာ အမည္မသိ Folk Artist တစ္ေယာက္ ျဖစ္ပါတယ္တဲ့။
– ၁၉၃၀ခုုနွစ္ေလာက္က အေမရိကန္နုုိင္ငံသား တစ္ေယာက္က မစ္ကီေမာက္စ္ ပုုံကိုု သစ္သား၊ ငွက္ေမြးေတြနဲ႕ ထုုလုုပ္ခဲ့ပါတယ္တဲ့။ ဒါဟာ Folk Art တစ္ခုုျဖစ္ပါတယ္တဲ့။
– ၁၉၇၄ခုုနွစ္မွာ မီခ်ီကန္သားတစ္ေယာက္က ၇ ေပျမင့္တဲ့ အေမရိကန္သမတ ဂ်ယ္ရယ္ဖိုု႕ပုုံကုုိ ထုုခဲ့ပါတယ္တဲ့။ သူဟာလည္း Folk Artist ျဖစ္ပါတယ္တဲ့။
-လက္နဲ႕လုုပ္တဲ့ ဒုုတ္ေခ်ာင္းပုုံ ၾကိမ္လုုံးေတြ၊ အိမ္သုုံးပစၥည္းေတြ၊ တက္တူးဒီဇုုိင္းေတြ၊ ငွက္ပုုံေဖာ္ထားတဲ့ ဒလက္ေတြ၊ တူရိယာေတြ၊ ေလဒဟပ္ေတြ၊ ဘင္ဂ်ိဴဒီဇုုိင္းေတြဟာ Folk Art ေတြပဲျဖစ္ပါတယ္တဲ့။ ၁၇ရာစုုတုုန္းကရွိခဲ့တဲ့ သစ္သားေပၚမွာ ထြငး္ခဲ့တဲ့ ျပကၡဒိန္ဟာလည္း Folk Art ျဖစ္ပါတယ္တဲ့။ ခ်ီကာဂုုိက လင္ကြန္းပန္းျခံက နံရံတစ္ခုုေပၚ ေရးဆဲြထားတဲ့ Folk Art နံရံ တစ္ခုု ရွိပါတယ္တဲ့။ သြားၾကည့္လုုိ႕ရပါတယ္တဲ့။ ဘယ္တုုန္းက ဘယ္သူက ဘာအတြက္ ဘာေၾကာင့္ ဘာပစၥည္းေတြနဲ႕လုုပ္တယ္ ဆုုိတာေတြကေတာ့ သုုေတသနလုုပ္မွ ျဖစ္မွာျဖစ္ပါတယ္တဲ့။
သည္ေတာ့ Folk Art ဆုုိတာ ဒါကုုိ ၾကည့္တဲ့သူရဲ႕ မ်က္စိထဲမွာ အလွအပတစ္ခုုလုုိ ခံစားမိႏုုိင္ပါတယ္။ တခ်ဴိ႕ေသာ သူေတြကေတာ့ ၁၈၇၅ ခုုနွစ္ေလာက္ကတည္းက Folk Art ဆုုိတာ အေမရိကမွာ ရွိေနခဲ့တာျဖစ္ျပီး သိပ္ကုုိ ေလးစားျမတ္ႏုုိးဖြယ္ျဖစ္ပါတယ္လိုု႕ ဆုုိၾကပါတယ္္။ ဒါ့အျပင္ Folk Art ပရိသတ္ေတြကလည္း အဲဒီကတည္းက ရွိေနၾကျပီး ယေန႕ေခတ္အေခၚ fan(ပရိသတ္) ေတြကေန ဆုုေတြဘာေတြေတာင္ ေပးခဲ့ၾကတယ္လုုိ႕ဆိုုပါတယ္။ သူတုုိ႕ကေျပာတာေတာ့ Folk Artist ေတြဟာ သင္ၾကားေပးသူ ေလ့က်င့္ေပးသူ ဆရာသမားမရွိပဲ သူ႕ဘာသာသူ ကုုိယ္ပုုိင္စတုုိင္နဲ႕တီထြင္ဆန္းသစ္ၾကသူေတြ၊ အႏုုပညာသမုုိင္းတစ္ခုုကိုု ေရးခဲ့ၾကတဲ့သူေတြလုုိ႕ သတ္မွတ္ျခင္းခံ ၿကရသူေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္တဲ့။ အေမရိကမွာ Folk Artist ေတြ အေယာက္ ၇၀ ေလာက္ရွိပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေရွးေခတ္က Folk Artist ေတြကုုိ ေလးစားျပီး သူတုုူိ႕အနုုပညာကုုိ စိတ္၀င္တစားရွိတဲ့သူေတြထဲမွာ နံမယ္ေက်ာ္ ပန္းခ်ီဆရာ ပီကာဆုုိ ပါပါတယ္။ သူက အာဖရိက ကရုုိးရာရုုပ္တုုေတြနဲ႕ မ်က္နွာဖုုံးေတြကုုိ အထူး ေလ့လာခဲ့သူ ျဖစ္ပါတယ္။
သုုိ႕ေပမယ့္ တခ်ဴိ႕ေသာ သူေတြကေတာ့ အဲသည္လိုုဖန္တီးမူေတြကုုိ ရွာေဖြစုုေဆာင္း ၾကသူေတြကုုိ သူတိုု႕မွာ ထူးျခားတဲ့ အေတြးေတြရွိျပီး တန္ဖိုုးထားတတ္တဲ့ အသိေတြရွိၾကတယ္လုုိ႕ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ အဲသည္ထဲမွာ တစ္ေယာက္ကေတာ့ ဟားဘတ္ ၀ိတ္ဒ္ ဟန္ဖီးလ္ ဂ်ဴနီယာ (Herbert Waide Hemphill Jr) ျဖစ္ပါတယ္။ သူစုုေဆာငး္ထားတဲ့ Folk Art ေတြကုုိ ၀ါရွင္တန္က အေမရိကန္အႏုုပညာဆုုိင္ရာ စမစ္ဆုုိနီယမ္ အမ်ဴိးသားျပတုုိက္ (Smithsonian Institution’s National Museum) မွာ ျပခန္းေတာင္ ဖြင့္လွစ္ျပသခဲ့တယ္ ဆုုိပဲ။ ၁၉၇၆ခုုနွစ္ကတည္းက သူ႕ဆီက စုုေဆာင္းထားတာေတြကုုိ ျပတုုိက္က ရယူလာခဲ့တာ ၄၂၇ခုုေလာက္ရွိပါျပီ။ ျပတုုိက္မွာ ျပသဖုုိ႕ဆုုိရင္ အဲသည္ေလာက္ အေရအတြက္ကေတာ့ အနည္းဆုုံးရွိရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ (ေဆာင္းပါးရဲ႕ခုုႏွစ္ ၁၉၉၁ အရ သူ႕ရဲ႕ ျပခန္းကုုိ အဲသည္ခုုႏွစ္မွာ ဖြင့္လစ္ျပသခဲ့တယ္လိုု႕ ခန္႕မွန္းပါတယ္။)
သူ ၁၉၅၀ခုုနွစ္ကေန ၁၉၆၀ခုုႏွစ္ၾကား စုုေဆာင္းလာခဲ့တဲ့ ပစၥည္းေတြက ဘာေတြမ်ားလဲလုုိ႕ ၾကည့္လုုိက္ေတာ့ ေလတုုိက္ရင္ လည္တဲ့ အရုုပ္ကေလးေတြ၊ ပင္အပ္ေလးေတြနဲ႕ လုုပ္ထားတဲ့ အဆင္တန္ဆာေတြ၊ ပန္းခ်ီကားေတြ၊ ဒုုတ္ေကာက္ေတြ၊ ေလဒဟပ္ေလးေတြ၊ စီးကရက္ဘူးခြံေတြနဲ႕ လုုပ္ထားတဲ့ ပုုံစံမ်ဴိးစုုံပစၥညး္ေတြ စသျဖင့္စသျဖင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေတြက Folk Art ေတြပါပဲ။ ဆုုိလုုိတာက ဘယ္သူမွန္းမသိ၊ အမည္မသိတဲ့ သူေတြက သူတုုိ႕စိတ္တုုိင္းက် ဖန္တီးထားခဲ့တဲ့ အႏုုပညာပစၥည္းေတြျဖစ္တယ္။ သူတုုိ႕ဟာ အမည္မသိ Folk Artist ေတြျဖစ္တယ္။
သည္ေတာ့ Folk Artနဲ႕ ဒါေတြကုုိ စုုေဆာင္းသူေတြနဲ႕ ဆက္သြယ္မူဟာ ၁၉ ၃၀ နဲ႕ ၁၉ ၄၀ ခုုနွစ္ ေတြၾကားကတည္းက စတင္ခဲ့ၾကတယ္လုုိ႕ဆုုိတယ္။ “ဟန္းဖီးလ္ဟာ ၂၀ရာစုု Folk Art ကုုိ ၾကိုုးစားေဖာ္ထုုတ္ဖိုု႕ ၾကိုုးစားတာမဟုုတ္ပါဘူး။ သူက အရင္ကရွိခဲ့ျပီးသား အႏုုပညာရပ္တစ္ခုုရဲ႕ ျဖစ္တည္မူကုုိ ျပသျခင္းသာ ျဖစ္ပါတယ္“ လုုိ႕ျပတုုိက္ကတာ၀န္ရွိသူတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ လင္ဒါ ရုုိစကုုိ ဟာတီဂန္ (Lynda Roscoe Hartigan) ေျပာပါတယ္။ ဟန္းဖီးလ္က ဒီ Folk Art ေတြနဲ႕ ပတ္သက္လုုိ႕ စကားရည္လုုဖုုိ႕လည္း စိတ္ကူးမရွိပါဘူး။ စိတ္မ၀င္စားဘူး။ သူကလူေတြၾကားမွာ ရွိခဲ့တဲ့ အႏုုပညာတည္ေဆာက္မူတစ္ခုုကိုု စုုေဆာင္းျပီး လူထုုေရွ႕ခ်ျပခဲ့တာပါ။ ဟုုိးတုုန္းကလူေတြက သည္လုုိပစၥည္းေလးေတြ လုုပ္ခဲ့ၾကတယ္ – ဒါပဲ – အဲဒါသူေျပာခ်င္တာပါ။
ျပတုုိက္ကုုိ မဖြင့္ျပခင္မွာ တာ၀န္ရွိသူျဖစ္တဲ့ ဟာတီဂန္က ျပပဲြလာၾကည့္မယ့္သူေတြဟာ ၁၉ ရာစုု Folk Art ေတြကုုိ ၾကည့္ရင္းနဲ႕ Folk Art ရုုိးရာယဥ္ေက်းမူတစ္ခုုကိုု မေတြ႕မျမင္ၾကပဲ တလဲြအျမင္ေစာင္းသြားမွာကုုိ စုုိးရိမ္လုုိ႕ ၾကိဳတင္သတိေပးထားပါတယ္။ သိပ္ျပီး ေမ်ာ္လင့္မထားဖုုိ႕။ စိတ္ရွင္းရွင္းနဲ႕ ၾကည့္ၾကဖိုု႕ စသျဖင့္ စသျဖင့္။ (ပစၥည္းအစုုတ္ပလုုပ္ေတြ ျပထားတာ လုုိ႕အထင္ခံရမွာကိုု စုုိးရိမ္ပုုံပါပဲ။)
နယူးဂ်ာဆီမွာ ေမြးဖြားသူ ဟန္းဖီးလ္က သူငယ္စဥ္ကတည္းက ခရုုခြံနဲ႕လုုပ္တဲ့ ပစၥည္းေလးေတြ၊ အေရာင္ခ်ယ္ထားတဲ့ ခရုုခံြေလးေတြ၊ ပုုိ႕စကပ္ေတြ၊ တံဆိပ္ေခါင္းနဲ႕ ပိုုက္ဆံအေၾကြေတြကုုိ စုုေဆာင္းတာ ၀ါသနာပါခဲ့တယ္။ ဒါ့အျပင္ ဖန္နဲ႕လုုပ္ထားတဲ့ အရုုပ္ေလးေတြ၊ ဖန္ထည္ပစၥညး္ေတြကုုိလည္း စုုေဆာင္းရတာ သေဘာက်တယ္။ သူေက်ာင္းသားဘ၀မွာ သူ႕စိတ္၀င္စားမူက အႏုုပညာနဲ႕ စာေပဆီကုုိ ေရာက္သြားတယ္။၁၉၄၉ ခုုနွစ္မွာ နယူးေယာက္မွာ အေျခခ်တယ္။ သူပုုံမွန္သြားတဲ့ေနရာက ျပတုုိက္ေတြ ျဖစ္တယ္။ အာဖရိကတုုိက္က မ်က္နွာဖုုံးစြပ္ေတြ၊ အလွအပအဆင္တန္ဆာေတြကုုိ စုုေဆာင္းတယ္။ ၁၉၅၆ခုုႏွစ္မွာ သူ႕ငယ္စဥ္တုုန္းက စိတ္၀င္စားခဲ့တာေတြကုုိ ျပန္သတိရျပီး သူေလ်ာက္ရမယ့္လမ္းဟာ သည္လုုိ ပစၥညး္ေတြကုုိ စုုေဆာင္းတာပဲဆုုိတာ သေဘာေပါက္လာတယ္။
၁၉၈၁ခုုနွစ္မွာ ဟန္းဖီလ္းက သူ႕လုုိပဲ ပစၥည္းေတြ စုုေဆာင္းသူမိတ္ေဆြတစ္ေယာက္ကုုိ ေျပာခဲ့တာေတာ့ “လူေတြက ဦးထုုတ္အသစ္ေလးတစ္လုုံး၊ အက်ီအသစ္တစ္ထည္ ၀ယ္ဖုုိ႕အျမဲလုုိအပ္ေနတာပဲ မဟုုတ္လား။ ကၽြန္ေတာ္လည္း အဲသည္လုုိ ပါပဲ။ အဲသည္စိတ္ကေလးက အသစ္အသစ္ေသာ အရာေတြကုုိ ရွာေဖြခ်င္တဲ့စိတ္ ျဖစ္လာတာလိုု႕ ထင္တာပဲ။ “ (ဒီေနရာမွာ သူဆုုိလုုိတဲ့ အသစ္အသစ္ေသာအရာေတြ ဆုုိတာ ေခတ္ေပၚပစၥၫ္းေတြ၊ ေခတ္မွီတဲ့ အရာေတြကိုုေျပာတာ မဟုုတ္ပါဘူူး။ ဟုုိးေရွးတုုန္းကႏွစ္ေတြမွာ ေရွးလူေတြ လုုပ္ခဲ့ၾကတဲ့ သူ မေတြ႕မျမင္ဘူူးေသးတဲ့ Folk Art ေတြကုုိ ဆုုိလုုိတာပါ။ ပစၥည္းအေဟာင္းေတြ ဆုုိေပမယ့္ သူ႕အတြက္ေတာ့ အသစ္အဆန္းေပါ့။)
ျပတုုိက္ကိုုလာၾကည့္တဲ့သူေတြထဲက တစ္ေယာက္ကေတာ့ ဟန္းဖီးလ္ကုုိ အခုုလုုိ ေမးခြန္းထုုတ္တယ္။ “ဒါေတြအားလုုံးက ခင္ဗ်ားအပုုိင္လား ဒါမွမဟုုတ္ သူမ်ားဆီက ငွားထားတာေတြလား။“တဲ့။
ဟန္းဖီးလ္ ကအေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုု တခြင္ သြားေရာက္ကာ ဒီလုုိပစၥၫး္ေလးေတြ စုုေဆာင္းခဲ့တာပါ။ ဟာတီဂန္က “Folk Art ေတြဟာ လူေတြဖန္တီးထားတာျဖစ္တယ္။ စြန္႕ပစ္ခဲ့တာေတြ မဟုုတ္ဘူး။ စိတ္ကူးညဏ္ကြန္႕ျမဴးျပီး တီထြင္ၾကံဆျပီး ပစၥည္းေလးေတြလုုပ္ျပီး ေက်ေက်နပ္နပ္နဲ႕ သည္အတုုိင္း ထားခဲ့ၾကတာေတြပါ။ တစ္ခုုဆီမွာ အဓိပယ္ေတြ ရွိေနတယ္။ သတူိုု႕ေျပာခ်င္တဲ့စကားေတြ ၾကားႏုုိ္င္တယ္။ သူတုုိ႕ျဖတ္သန္းခဲ့တဲ့ ဘ၀ေတြ သမုုိင္းေတြ စီး၀င္ေနတယ္။ သူတိုု႕ ေပၚျပဴလာျဖစ္ေအာင္ လုုပ္ခဲ့တာေတြ မဟုုတ္ပါဘူး၊ ၾကည့္ေလ သူတုုိ႕နံမယ္ေတြေတာင္ ထုုိးမသြားဘူး။“ လုုိ႕ Folk Artေတြနဲ႕ ပတ္သက္လုုိ႕ သူ႕အျမင္ကိုု ေျပာခဲ့ပါတယ္။ ဥပမာ ဟန္းဖီးလ္ စုုေဆာင္းထားတဲ့အထဲက အမည္မသိပန္းခ်ီဆရာရဲ႕ “သမင္နဲ႕ေက်ာက္တုုံးဆီက ပဲ့တင္သံ“ လုုိ႕အမည္ေပးထားတဲ့ ပန္းခ်ီကားကုုိ ၾကည့္လုုိက္ပါ။ “ပန္းခ်ီထဲမွာ သမင္ၾကီးတစ္ေကာင္က ပန္းခ်ီကားရဲ႕အလယ္ေလာက္မွာ ရွိတယ္။ ပန္းခ်ီကားရဲ႕အစြန္မွာ ျမင္း၂ေကာင္ရဲ႕ဦးေခါင္းကုုိ ေရးဆဲြထားတယ္။ ကားခ်ပ္ေရးသူက ပန္းခ်ီကားၾကည့္သူရဲ႕ အာရုုံကုုိ ေနာက္ခံက စီးက်လာတဲ့ ႏွင္းေတြနဲ႕ ေက်ာက္တုုံးေတြဆီက အသံကုုိ ၾကားသြားေအာင္ ဆဲြယူလုုိက္တယ္လုုိ႕ ဆုုိခ်င္ပါတယ္။ အခုုအဲသည္ပန္းခ်ီကားကုုိ ျပတုုိက္မွာ ခ်ိတ္ထားတယ္။ သည္ပန္းခ်ီကားဟာ ေရွးလက္ရာတစ္ခုုကိုု ျပသေနတယ္လုုိ႕ ေကာက္ခ်က္ခ်ခ်င္ပါတယ္။“
ပန္းခ်ီကားကုုိ ၁၈၅၀ခုုနွစ္ေနာက္ပိုု္ငး္ေလာက္က လုုိ႕ မွန္းဆျပီး ေရာ့ကာဖယ္လာ ဖုဒ္အာ့ စင္တာ (Rockerfeller Fork Art Centre) အတြက္ ျပတုုိက္တင္ဖိုု႕ ပုုိ႕ခဲ့ေသာလည္း အဲသည္ပန္းခ်ီကားဟာ မွန္းထားတဲ့ ခုုနွစ္ကုုိ အေၾကာင္းျပျပီး အပယ္ခံခဲ့ရဘူးတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဟန္းဖီးလ္က ေတာ့ ခုုနွစ္ေတြကုုိ ဂရုုမစုုိက္ပါဘူး။ ဟာတီဂန္က ေျပာရာမွာ “ဟန္းဖီးလ္က ဒီပန္းခ်ီကားကိုု နွစ္သက္တယ္။ ပန္းခ်ီကားရဲ႕ ရွဴပ္ေထြးတဲ့ ေရးဆဲြမူနဲ႕ စုုတ္ခ်က္ေတြဟာ သူ႕ရင္ကိုုလာထိတယ္။ သူ႕စိတ္ထဲမွာ အဲသည္ခုုနွစ္ ကာလေလာက္က ျဖစ္မယ္လုုိ႕ ယူဆတယ္။ အဲဒါပါပဲ။“ အဲသည္ စင္တာက ယေန႕လက္ရွိ (၁၉၉၁ခုုနွစ္ ျဖစ္ပါလိမ့္မည္) ဒါရုုိက္တာ တစ္ဦးကေတာ့ အဲသည္ကားခ်ပ္ကုုိ အသိအမွတ္ျပဳထားပါတယ္။ သူကေတာ့ “လြတ္သြားတဲ့ငါးတစ္ေကာင္“ လိုု႕အမည္ေပးခဲ့ပါတယ္။ အဲသည္ “ငါးတစ္ေကာင္“ က ျပတုုိက္ေတြမွာ ဟန္းဖီးလ္ရဲ႕ ရတနာတစ္ပါးလုုိ တန္ဖုုိးထား ျပသျခင္းခံခဲ့ရပါတယ္။ Fork Art ေတြကုုိ ပညာတတ္ေတြ၊ ပစၥည္းစုုေဆာင္းသူေတြနဲ႕ လူထုုၾကား ဆက္သြယ္မူတစ္ခုုအျဖစ္ ျဖစ္လာဖုုိ႕ကုုိ ျပတုုိက္တာ၀န္ခံ ဟာတီဂန္က ေမ်ာ္လင့္ထားပါတယ္။
ျပတုုိက္ကုုိ တာ၀န္ခံျပသသူေတြက လာၾကည့္တဲ့ ပရိသတ္ေတြ၊ ၀ါသနာပါသူေတြဟာ စိတ္၀င္တစားနဲ႕ ေဆြးေႏြးလာမယ္၊ တစ္ေယာက္အျမင္ခ်င္း ဖလွယ္မယ္။ သည္လုုိနဲ႕ Fork Art ဆုုိတဲ့ ေခါင္းစဥ္ဟာ ျပတုုိက္အတြက္ သင့္ေတာ္တဲ့ အစိတ္အပုုိင္းတစ္ခုုအျဖစ္ လက္ခံလာမယ္ ဆုုိျပီး ယူဆထားပါတယ္။
ျပတုုိက္မွာ တင္ထားတဲ့ပန္းခ်ီကားတစ္ခုုဆုုိရင္ ေရာင္စုုံခဲတံနဲ႕ စာရြက္ေပၚ ေရးဆဲြထားတာပါ။ လူ၂ေယာက္ပုုံ (ထုုံးထားတဲ့ ဆံတုုံးကုုိ ၾကည့္ျပီး အမ်ဴိးသမီး၂ေယာက္လုုိ႕ ယူဆပါတယ္။) က တစ္ေယာက္နဲ႕ တစ္ေယာက္ ေက်ာခုုိင္းျပီး လက္ဟန္ေျခဟန္ျပေနပုုံပါ။ သူတုုိ႕ေရွ႕မွာ အျမွီးရွည္ရွည္နဲ႕ ေၾကာင္ကေလးတစ္ေကာင္ကလည္း သူတုုိ႕လုုိ လုုိက္လုုပ္ေနပါတယ္။ ေရးဆဲြမူဒီဇုုိင္းနဲ႕ ပုုံပန္းသဏာန္ကုုိၾကည့္ျပီး ၁၉၄၀ ခုုႏွစ္လုုိ႕ တပ္ထားပါတယ္။ အဲသည္ပန္းခ်ီကားကုုိ အခုုပဲ (၁၉၉၁ခုုႏွစ္ကုုိ ဆုုိလုုိပုုံရပါတယ္) စမစ္သုုိနီယမ္ ျပတုုိက္ကိုု လာလွဴသြားတာပါ။
လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ေတြတုုန္းကေတာ့ ဟာတီဂန္နဲ႕ သူမရဲ႕အဖဲြ႕သားေတြဟာ ဟန္းဖီးလ္ရဲ႕ စုုေဆာင္းထားသမွ် ေတြကုုိ ဂရုုတစုုိက္ ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္ခဲ့ၾကတယ္။ ဒီပစၥည္းေတြတစ္ခုုခ်င္းကုုိ ၾကည့္ျပီး ဒါကေတာ့ ဘာနဲ႕လုုပ္ထားတယ္၊ အသုုံးျပဳထားတဲ့ ပစၥညး္ေတြက ဘာေတြလဲ၊ ဒါကုုိ ဘယ္ကရႏုုိင္သလဲ၊ ဘယ္တုုန္းက အရာေတြျဖစ္ႏုုိင္တယ္၊ ဘယ္လုုိလူတန္းစားေတြက လုုပ္ခဲ့တာ ျဖစ္မလဲ၊ သူတုုိ႕က ဘယ္လုုိအေၾကာင္းျပခ်က္ေတြနဲ႕လုုပ္ခဲ့တာလဲ၊ ဥပမာ- သံဗူးေလးေတြနဲ႕လုုပ္တဲ့ အရုုပ္ကေလးတစ္ရုုပ္ကုုိ ၀တ္ဆင္ေပးထားတဲ့အက်ီေလးေတြ၊ ထုုထြင္းထားတဲ့ မ်က္နွာအမူအယာ၊ ေဆာင္းထားတဲ့ ဦးထုုပ္၊ ကိုုင္ထားတဲ့ ဘင္ဂ်ဴိလုုိ အတီးအမွဴတ္ေလးေတြ၊ သူ႕ရဲ႕ဆံပင္ပုုံစံ အစရွိသျဖင့္ကုုိ သုုေတသနလုုပ္ ေလ့လာၾကပါတယ္။ ဒီလုုိေလ့လာဆန္းသစ္ျပီးမွ သည္ Folk Art ဟာ ဘယ္နွစ္ခုုနွစ္ေလာက္က ျဖစ္ႏုုိင္တယ္ ဆုုိျပီး အေျဖထုုတ္ၾကရပါတယ္။
အမည္မသိေတြအျပင္ တခ်ဴိ႕ေသာ အမည္သိပညာရွင္ ေတြရဲ႕လက္ရာေတြလည္း ပါပါတယ္။ ဥပမာ ၁၉၇၀ခုုနွစ္ေလာက္က စတီဗင္ အက္ရွ္ဘီ (Steven Ashbly) လုုပ္ခဲ့တဲ့ သစ္သားေပၚမွာ ေဆးေရာင္စုုံ ေရးဆဲြထားတဲ့ ပန္းခ်ီလက္ရာမ်ဴိးျဖစ္ပါတယ္။ အမ်ဴိးသမီးတစ္ဦးရဲ႕ ဦးေခါင္းနဲ႕ ကုုိယ္ခႏာၱကုုိ ေရေပၚထုုိးတဲ့ ကရိယာနဲ႕ သစ္သားေပၚ လုုပ္ထားတာလုုိ႕မွန္းဆရပါတယ္။ အမ်ဴိးသမီးေလးက ဦးထုုတ္နီေလးေဆာင္းထားတယ္။ အ၀တ္အစားက အျဖဴရည္ေရာင္ မေပၚ့တေပၚ ေအာက္ခံ သစ္သားျခစ္ရာမ်ားနဲ႕ ကိုုယ္လုုံးကိုု ပုုံေဖာ္ထားတာပါ။ ဓါးသြားေတြ၊ ေရေပၚထုုိးတာေတြ၊ အ၀တ္စ၊ ႏုုိင္လြန္အစနဲ႕ သစ္သားအစင္းရာေတြနဲ႕ “ေခါင္းျငိမ့္ေနတဲ့ အမ်ဴိးသမီးေလး“ (Nodding Woman) လိုု႕အမည္ေပးထားပါသတဲ့။
ဟာတီဂန္က ေျပာရာမွာ “အဲဒီလက္ရာကုုိ လူတခ်ဴိ႕က သေဘာမက်ၾကဘူး။ အဲဒါကုုိ ၾကည့္ျပီး – ဒါအမွဴိက္ပဲ – လိုု႕ေျပာၾကပါတယ္။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ေပါ့ေလ။ အဲသည္လုုိအရာကိုု ျပသသူေတြက တန္ဖုုိးထားၾကတယ္ ဆုုိေတာ့ ျပီးတာပါပဲ။ တခ်ဴိ႕ေသာ ကုုိယ့္ဘာသာကုုိယ္ တီထြင္ၾကံဆသူေတြက တဆင့္တဖန္ျပန္သုုံးလုုိ႕ရတဲ့ ပစၥည္းေလးေတြ လုုပ္ၾကျပီး ဖန္တီးယူတတ္ၾကသူေတြဟာလည္း တခ်ိန္က်ရင္ Fork Art ေတြအျဖစ္ တန္ဖိုုးထားစရာေတြ ျဖစ္လာလိမ့္မယ္လိုု႕ ဘယ္သူေျပာမလဲ။” (ဥပမာ – ျမန္မာျပည္မွာလည္း လက္မူပညာသည္ေတြက သုုံးျပီးသား ပစၥည္းေတြျဖစ္တဲ့ သံဗူးေတြ၊ ကၽြတ္ကၽြတ္အိတ္ေတြ၊ ပုုိက္တံေလးေတြ၊ တူကေလးေတြ၊ ဗူးခြံေတြနဲ႕ တခ်ဴိ႕ေတြ အလွအပပစၥည္းေတြ လုုပ္ၾကတယ္ေလ။ ပိုုက္ဆံအိတ္ကေလးေတြ၊ အရုုပ္ေတြ၊ ဂ်ိတ္ေတြ၊ ကလစ္ေလးေတြ၊ လက္ကုုိင္အိတ္ေတြ၊ လက္စြပ္လက္ေကာက္ဆဲြၾကိဳး၊ နားကပ္ေတြ၊ ၾကယ္သီးေလးေတြ လွလွပပ နဲ႕ ထြက္လာတဲ့ လက္မူထည္ ပစၥည္းေတြဟာလည္း Folk Art ေတြပါပဲ။)
ဟန္းဖီးလ္ ဟာ ၁၉၂၉ ခုုနွစ္မွာ ေမြးဖြားခဲ့ကာ အသက္၆၉ ႏွစ္အရြယ္မွာ နလုုံးေရာဂါနဲ႕ ကြယ္လြန္ခဲ့ပါတယ္။ “ဟန္းဖီးလ္ေၾကာင့္သာလွ်င္ Fork Art ေတြဆိုုတာ ဘာလဲဆုုိတဲ့သေဘာတရားကိုု လူေတြသိလာတာျဖစ္ပါတယ္။ အေမရိကသားေတြအတြက္ သူ႕ကုုိ အၾကီးအက်ယ္ ဂုုဏ္ျပဳေလာက္ပါတယ္“ လုုိ႕ နယူးေယာက္စီးတီးက American Fork Art ျပတုုိက္က ဒါရုုိက္တာ ဂဲရက္ စီ၀ါကင္ ကေျပာပါတယ္။
သူကုုိ ၃၆၀ဒီဂရီအျမင္ပုုိင္ရွင္ လိုု႕ အမည္ေပးၾကတယ္။ သူက သူ႕ပတ္ပတ္လည္က ေရွးေဟာင္းပစၥည္းအေရာင္းဆုုိင္ေတြ၊ လမ္းေဘးေစ်းေတြကုုိ သြားတယ္။ ထူးဆန္းတဲ့ အသြင္အျပင္နဲ႕ အရာ၀တၱဳေတြကုုိ ရွာေဖြတယ္။ သာမန္မဟုုတ္တဲ့ လက္လုုပ္ပစၥည္းေလးေတြကုုိ ဂရုုတစုုိက္ေလ့လာတယ္။ အဲသည္လုုိ ပစၥည္းေလးေတြ ၀ယ္ယူစုုေဆာင္းထားတာ အေရအတြက္ ၃၀၀၀ ေတာင္ ရွိလာျပီးတဲ့ေနာက္ ျပတုုိက္ေတြနဲ႕ ဆက္သြယ္ျပသျဖစ္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
အေမရိကန္ Fork Artျပတုုိက္ရဲ႕ မွတ္ခ်က္ကိုု ကုုိးကားရရင္ “သူဟာ ေကာ္မတီထဲက တက္ၾကြတဲ့ အဖဲြ႕၀င္တစ္ေယာက္ျဖစ္တယ္။ ျပတုုိက္ကုုိ ေရာက္လာတဲ့ Folk Art ေတြကုုိလည္း ဂရုုတစုုိက္ ၾကိဳဆုုိတယ္။ ျပီးေတာ့ သူ႕ဆီက အျမဲၾကားရေလ့ရွိတဲ့စကားတစ္ခြန္းရွိတယ္။ သူ႕ေရွ႕ေရာက္လာတဲ့၊ သူ႕ကုုိ လာျပတဲ့ Fork Art ေတြကုုိ ေတြ႕တုုိင္း သူက – ကၽြန္ေတာ့္အိမ္မွာ အဲသည္လုုိပစၥည္းေလးရွိတယ္ဗ်၊ ကၽြန္ေတာ္ယူလာျပဦးမယ္ – တဲ့။“
ဂ်ဴနီယာ၀င္း
(၁၉၉၁ ခုုနွစ္ ေမလ ထုုတ္ American Weekly Newsletter မွ ေဒးဗစ္ အမ္ မက္စ္ဖီးလ္ (David M.Maxfield) ၏ The Unexpected is Found in an Intrepid folk Art Collection ကုုိ မွီျငမ္းဘာသာျပန္ဆုုိကာ Robert Smith Herbert ၏ Waide Hemphill Jr., Folk Art Collector, Dies at 69 (May 13, 1998) ႏွင့္ Steve Ashby ၏ Renwick Gallery, ႏွင့္ Wiki Folk Art မွ အခ်က္အလက္မ်ားကုုိ စုုေပါင္းေရးသားခဲ့တာ ျဖစ္ပါသည္။)
