ဂ်ဴနီယာ၀င္း – အသက္အႏၱရာယ္ကုုိ ခ်ိမ္းေျခာက္ခံေနရျခင္း
(အေတြးအျမင္ ၂၀၁၇ ႏုုိ၀င္ဘာ) မိုးမခ၊ ဒီဇင္ဘာ ၈၊ ၂၀၁၇
၁၉၈၉ ခုုႏွစ္ဂၽြန္လ ၁၉ ရက္ေန႕ထုုတ္ American Weekly Newsletter မွာ ဂ်င္ ဖူလာ (Jim Fuller) ေရးသားထားတဲ့ ေဆာင္းပါးတစ္ပုုဒ္ကုုိ ကိုုးကားတင္ျပသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ သူက လူေတြဟာ အသက္ကုုိ စေတးျပီး ဘ၀ကုုိ ရွင္သန္ေနၾကပါတယ္တဲ့။ အဲသည္အမွန္တရားနဲ႕ လူေတြရဲ႕ ေနထုုိင္မူပုုံစံကုုိ ေလ့လာျပီး ေရးသားထားတာပါ။
ေစ်းထဲမွာ ေဆး၀ါးေတြကုုိ ေရာင္းခ်ခြင့္ျပဳထားပါတယ္တဲ့။ အဲသည္ေဆး၀ါးေတြဟာ ေနာက္ဆက္တဲြဆုုိးက်ဴိးေတြ ရွိေနတာကိုု သိရက္နဲ႕ ေရာင္းခ်ခြင့္ေပးထားတာ ျဖစ္ပါတယ္တဲ့။ အဲဒါကုုိ ခြင့္ျပဳသင့္ပါသလားတဲ့။ နယူကလီယားဟာ လူေတြရဲ႕အသက္ေတြကုုိ မ်ားစြာ ဆုုံးရွဴံးနုုိ္င္တဲ့ အင္အားၾကီးမားတဲ့ လက္နက္ျဖစ္ပါတယ္တဲ့။ အဲဒါကုုိ တားျမစ္သင့္တယ္ မဟုုတ္လားတဲ့။ စုုိက္ပ်ဴိးေရးထြက္ကုုန္ေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ဓာတုုေဗဒပစၥညး္ေတြ ပါေနတာကုုိ သိရက္သားနဲ႕၊ ဒါေတြဟာ ကင္ဆာျဖစ္ေစႏုုိင္တဲ့ဆီကုုိ ဦးတည္လာႏုုိင္တယ္ ဆုုိတာကုုိ သိေနရက္သားနဲ႕ ေစ်းေတြမွာ ေရာင္းခ်ခြင့္ျပဳထားတာေတြ အားလုုံးကုုိ ျပန္သိမ္းသင့္တယ္ မဟုုတ္လားတဲ့။ ေနေရာင္ျခည္ေၾကာင့္ အသားအရည္ေလာင္ႏုုိင္ျပီး ဒါဟာ ကင္ဆာကုုိ ျဖစ္ေစနုုိင္တယ္ဆုုိတာ ဟုုတ္ပါသလားတဲ့။
သူကေမးခြန္းေတြနဲ႕ သူ႕ေဆာင္းပါးကုုိ အစခ်ီထားတာပါ။ ဒီေမးခြန္းေတြဟာ သုုေတသနပညာရွင္ေတြ ေျဖဆုုိဖုုိ႕ ၾကိုုးစားေနဆဲျဖစ္ျပီးေတာ့ သူတုုိ႕ေတြ စဥ္းစားေနဆဲ ေမးခြန္းေပါင္းေျမာက္မ်ားစြာေတြထဲက အနည္းငယ္ေလာက္ နမူနာ ထုုတ္ျပထားတာပါ လုုိ႕ဆုုိထားပါတယ္။ အက်ဴိးနဲ႕ အဆုုိးကုုိ ဒြန္တဲြစဥ္းစားေနတဲ့ အႏၳရယ္မ်ားတဲ့ အေျခအေန တစ္ရပ္ကုုိ တင္ျပထားတာပါ။ ေခတ္မွီုတုုိးတက္လာေလ၊ ေမးစရာေမးခြန္းေတြမ်ားလာေလ၊ လူေတြဟာ အသက္ကုု ိဖက္နဲ႕ထုုတ္ျပီး ေနေနရေလပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
လူတခ်ဴိ႕ကေတာ့ အဲသည္အခ်က္ေတြကုုိ စဥ္းစားခန္း၀င္လုုိက္မိတာ ေတာ္ေတာ္ေလး တုုန္လွဴပ္ေျခာက္ျခားကုုန္ၾကပါတယ္။ ရရွိလာတဲ့ အက်ဴိးရယ္၊ ေနာက္ဆက္တဲြ လုုိက္ပါလာတဲ့ ဆုုိးက်ဴိးရယ္နဲ႕ ရွဴပ္ေထြးကုုန္ၾကပါတယ္။ ဒီေတာ့ လုုံး၀ဥသုုံ အသက္အႏၱရာယ္ကင္းလြတ္ ေစတဲ့ ေဆး၊ အစားအစာ၊ ေရ နဲ႕ မေနထုုိင္သင့္ၾကဘူးလား။
သုုိုု႕ေသာ္လည္း လူေတြဟာ ေန႕စဥ္နဲ႕အမွ် အိပ္ရာကႏုုိးလာတဲ့ အခ်ိန္ကစလုုိ႕ ကိုုယ့္အသက္ေတြကုုိ စိန္ေခၚျပီး ေနလာၾကတာပါ။ အေမရိကအိ္မ္ေတြမွာတဲ့၊ ေလွကားေပၚကျပဳတ္က်လုုိ႕ ေသတဲ့သူ နွစ္စဥ္ ၇၀၀၀ ရွိပါသတဲ့။ ၀ါယာၾကိဳးအေဟာင္းေတြ နဲ႕အိ္မ္ေတြမွာ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္ အႏၱရယ္ၾကဳံလုုိ႕ ေသဆုုံးႏုုိင္တဲ့ အေျခအေနက ရာခုုိင္နွဴန္း အနည္းငယ္ေတာ့ ရွိႏုုိင္ပါတယ္ တဲ့။ အလုုပ္တုုိ႕ေက်ာင္းတုုိ႕ကုုိ လမ္းေလ်ာက္သြားတဲ့သူေတြ ကားတုုိက္လုုိ႕ လည္းေသဆုုံးႏိုုင္ပါတယ္တဲ့။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုုရဲ႕ နွစ္တစ္နွစ္မွတ္တမ္းအရ လမ္းေလ်ာက္သူ လူ၂ေသာင္း၄ေထာင္မွာ ၁ ေယာက္ ကားတိုုက္ျပီး ေသဆုုံးပါတယ္ လုုိ႕ဆုုိတယ္။ တခ်ဴိ႕ေသာ အနည္းငယ္ေသာ အနည္းငယ္လူတခ်ဴိ႕ကေတာ့ အဲသည္ အႏၱရယ္ေတြအားလုုံးကုုိ ေရွာင္ၾကဥ္ျပီး ေနထုုိင္ဖုုိ႕ ၾကိဳးစားခဲ့ၾကပါတယ္တဲ့။
အဲသည္လုုိ ဆုုိးက်ဴိးေတြ၊ အသက္အႏၱရယ္ျဖစ္ႏုုိင္တာေတြကုုိ လုုံး၀ဥသုုံ ေရွာင္မယ္၊ ဖယ္မယ္ ဆုုိတဲ့ (ျဖစ္ႏုုိ္င္တာ မျဖစ္ႏုုိင္တာ အပထားလုုိ႕ေပါ့) အဲသည္လုုိ အေျခအေနတရပ္ကုုိ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ ျခင္းကုုိ အေမရိကက ပညာရွင္ေတြက “မိမိအသက္ကုုိ တန္ဖုုိးထား ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း“ လုုိ႕ အမည္ေပးျပီး ယင္းကုုိ စည္းကမ္းေဘာင္ေတြနဲ႕သတ္မွတ္ ခဲ့ၾကပါတယ္။ (ေရကုုိၾကိဳခ်က္ေသာက္၊ အိမ္ကုုိ တထပ္ပဲေဆာက္၊ ေအာ္ဂဲနစ္ကုုိပဲ အားေပး၊ ေနာက္ဆက္တဲြေဘးျဖစ္ေစတဲ့ ေဆး၀ါးေတြကုုိ မေသာက္၊ အထပ္ျမင့္ေတြ မတက္ပဲေန၊ လွ်ပ္စစ္ပစၥည္းေတြ ေ၀းရာေန…. စသျဖင့္ စသျဖင့္။)
ေရာ္ဘင္ ဂရီဂုုိရီ(Robin Gregory) လုုိ႕ေခၚတဲ့ အမ်ဴိးသားသိပၺံနဲ႕ စီမံခန္႕ခြဲမူ ေဖာင္ေဒးရွင္းက တဲြဖက္ဒါရုုိက္တာက အသက္ကုုိ တန္ဖုုိးထားဖုုိ႕၊ အႏၱရာယ္ရွိတာေတြ ဖယ္ရွားဖုုိ႕ဆုုိတဲ့ ဆုုံးျဖတ္ခ်က္ေတြခ်မွတ္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ဖုုိ႕ အခုုလုုိဆုုိခဲ့ပါတယ္။ သူက ပထမဦးဆုုံး လုုပ္ရမွာက အသက္အႏၱရာယ္ရွိတာေတြ၊ ကုုိယ့္အသက္ကုုိ ခ်ိမ္းေျခာက္ခံေနၾကရတာေတြက ဘာေတြလဲဆုုိတာ သိေအာင္လုုပ္တာျဖစ္တယ္၊ ျပီးရင္ ဒါေတြကုုိမလုုပ္ပဲ ေရွာင္ရွားတာျဖစ္တယ္၊ ေနာက္ေတာ့ တေျဖးေျဖးနဲ႕ ညဏ္ရွိတဲ့အေတြးေတြ ၀င္လာျပီး ပုုိေကာင္းတဲ့ နည္းသစ္ေတြ၊ အၾကံညဏ္ေတြ ရလာႏိုု္င္ပါတယ္လိုု႕ ဆုုိပါတယ္။ သူ စဥ္းစားျပတဲ့အထဲမွာ နယူးကလိယားစက္ရုုံေတြ လည္းပါပါတယ္။ စကတည္းက လူေတြ အႏၱရယ္ရွိသလားမရွိဘူးလား ဆုုိတာကုုိ စဥ္းစားသင့္ပါတယ္လုုိ႕ ေျပာပါတယ္။
ဟားဗက္တကၠသုုိလ္ထြက္ ရစ္ခ်က္၀ီလ္ဆင္ (Richard Wilson)ဟာ သိပၺံမဂၢဇင္းတစ္ေစာင္မွာ ႏွစ္စဥ္ျဖစ္ပ်က္တတ္တဲ့ အသက္အႏၱရယ္ ဆုုံးရွဴံးမူေတြကုုိ အၾကမ္းဖ်င္း သုုေတသနလုုပ္ျပ ခဲ့ပါတယ္။ ေနရာတုုိင္း၊ အခ်ိန္တုုိင္းမွာ ျဖစ္တတ္၊ ပ်က္တတ္ တာေတြပါ။
– ရုုိးရုုိးေရကုုိ သန္႕စင္ဖုုိ႕ဆုုိျပီး ဓါတုုပစၥည္း တမ်ဴိးျဖစ္တဲ့ ကလုုိရင္း (Chlorie) (Cl) သုုံးရပါတယ္။ ဒီေရသန္႕ကုုိ ေသာက္သုုံးလုုိ႕ လူ ၁၇သိန္းမွာ ၁ေယာက္ေသဆုုံးပါတယ္။
– တစ္ေန႕ကုုိ ပဲေထာပတ္ စားပဲြတင္ဇြန္းနဲ႕ တစ္ဇြန္းစားသုုံးသူ လူ၁သိန္း၂ေသာင္း ၅ေထာင္(၁၂၅၀၀၀)မွာ ၁ေယာက္ေသဆုုံးပါတယ္။
– အိမ္အတြင္းမွာ ျဖစ္တတ္တဲ့ မေတာ္တဆထိခုုိက္မူမ်ား (ဥပမာ-ေလွကားေပၚက ျပဳတ္က်တာမ်ဴိး)ေၾကာင့္ လူ၉ ေထာင္မွာ ၁ေယာက္ေသဆုုံးပါတယ္။
– အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုု အေရွ႕ဖက္ပိုုင္းက မသန္႕ရွင္းတဲ့ေလေတြကုုိ ရွဴရွိူက္မူေတြေၾကာင့္ လူ ၅ေထာင္မွာ ၁ ေယာက္ေသဆုုံးပါတယ္။
– ပုုလိပ္ေတြ ဂ်ဴတီ၀င္ရင္း အသတ္ခံရမူေတြမွာ လူ ၄ ေထာင့္ ၅ ရာ (၄၅၀၀)မွာ ၁ေယာက္ေသဆုုံးပါတယ္။
– ကားမေတာ္တဆမူေတြေၾကာင့္ လူ ၄ေထာင္မွာ ၁ေယာက္ေသဆုုံးပါတယ္။
– ေတာင္တက္ရင္းနဲ႕ ေသဆုုံးမူက လူ ၁၇၀၀ မွာ ၁ေယာက္ ျဖစ္ပါတယ္။
– စီးကရက္ေသာက္မူေၾကာင့္ ကင္ဆာျဖစ္ျပီးေသဆုုံးတာ လူ၃၀၀ မွာ ၁ေယာက္ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါ့ထက္မက ျပင္းထန္ျပီး က်ယ္ျပန္႕တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကုုိ ၾကည့္လုုိက္ေတာ့ အေမရိကလူဦးေရဟာ အခ်ိမ္းေျခာက္ခံေနရျပီး မလုုံျခ်ဳံေတာ့ဖူးလုုိ႕ သူက (ဂ်င္ဖူလာ) ေကာက္ခ်က္ခ်ပါတယ္။ ေလျဖတ္တာနဲ႕ နွလုုံးေရာဂါေတြေၾကာင့္ ေသဆုုံးမူႏွဴန္းဟာ ျမင့္မားလာတယ္လိုု႕ ဆုုိတယ္။
သိပၺံပညာရွင္ေတြရဲ႕ေလ့လာ ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြအရ ပတ္၀န္းက်င္ေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားတဲ့ ေသဆုုံးမူေတြမွာ အသက္အရြယ္ငယ္ငယ္နဲ႕ ေသဆုုံးမူေတြကုုိ ေလ့လာၾကည့္လုုိက္ေတာ့ ေဆးလိပ္ေသာက္တာ၊ အဆီမ်ားတဲ့အစားအစာေတြ စားသုုံးတာ၊ ေလ့က်င့္ခန္းနည္းတာ၊ အရက္ေသစာ ေသာက္စားတာေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ၾကျပီး အဲသည္အခ်က္ေတြဟာ အခုုမွ မဟုုတ္ပဲ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ရာစုုေတြကတည္းက အေျခခံလာတဲ့အခ်က္ေတြ ျဖစ္တယ္လုုိ႕ သုုံးသပ္ျပပါတယ္။ သည္ေတာ့ ဒါေတြကုုိ ေသေသခ်ာခ်ာ ေရွာင္ရွားလုုိ႕ရႏုုိင္တယ္ ဆုုိတာကုုိ ခ်ျပျပီး လူေတြကုုိ လက္ေတြ႕က်က် က်င့္သုုံးခုုိင္းလုုိက္ေတာ့ အေမရိက က်မ္းမာေရးစစ္တမ္းအရ အဲသည္နွစ္ေတြမွာ တကယ္ပဲ က်မ္းမာေရး တုုိးတက္လာတယ္လိုု႕ ဆုုိပါတယ္။
ေဆးေသာက္သုုံးမူ၊ အစားအစာစားေသာက္မူ ေတြအတြက္ ေရရွည္ထိမ္းခ်ဴပ္ႏုုိ္င္ဖုုိ႕ကုုိ ေတာ့ ၾကိဳးစားရဦးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဓါတုုေဗဒေဆးေတြ(ပိုုးသတ္ေဆးေတြ) ပါ၀င္တဲ့ အသီးအနွံေတြ၊ အစားအေသာက္ေတြကုုိ အဆင့္မွီျပန္လည္ သုုံးသပ္ဖုုိ႕ အေမ၇ိကန္ အစားအေသာက္နဲ႕ ေဆး၀ါးဆုုိင္ရာ ေကာ္မတီ၀င္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ဖရင့္ရန္း (Frank Young) ကတင္ျပပါတယ္။ သူကဆက္လက္တင္ျပမူမွာေတာ့ အဲသည္လိုု ပုုိးမႊားေတြသတ္ဖိုု႕သုုံးတဲ့ ေဆးေတြဟာ အသီးအႏွံေတြထဲ၊ အစားအေသာက္ေတြထဲ ပါလာတယ္၊ ဒါကုုိစားသုုံးရင္ အသက္အႏၱရယ္ရွိႏုုိင္တယ္၊ ကင္ဆာျဖစ္ပြားမူေတြကုုိ ေလ်ာ့က်ဖုုိ႕ ဒီလုုိအစားအေသာက္ေတြ မစားသင့္မသုုံးသင့္ေၾကာင္းေတြကုုိ အခ်က္အလက္မ်ားနဲ႕ တိတိက်က် လူထုုေရွ႕ခ်ျပဖုုိ႕ လုုိအပ္တယ္လိုု႕ ဆိုုထားပါတယ္။
လူေတြကေတာ့ အသက္အႏၱရာယ္ရွိတာကုုိ သိရဲ႕နဲ႕လည္း ေရွ႕တုုိးေနၾကတုုန္းပဲလိုု႕ ပညာရွင္ေတြက ဆုုိတယ္။ ဥပမာတစ္ခုု ေထာက္ျပရရင္ ေဆးလိပ္ေသာက္သုုံးတာ အသက္အႏၱရယ္ရွိပါတယ္ ဆုုိတာကုုိ သိၾကေသာလည္း၊ ေဆးလိပ္ေသာက္သုုံးသူေတြရဲ႕ ၃၀ ရာခုုိင္နွဴန္းဟာ ေဆးလိပ္ေသာက္သုုံးမူေၾကာင့္ ဆက္စပ္ျဖစ္လာတတ္တဲ့ ေရာဂါေတြေၾကာင့္ အသက္ဆုုံးရွဴံးတာကုုိ သိၾကေသာလည္းပဲ လူေတြက က်န္တဲ့ ၇၀ ရာခုုိင္နွဴန္းကုုိ အားကုုိးျပီး ေဆးလိပ္ေသာက္သုုံးေန ၾကပါေသးတယ္။ ဒါ့အျပင္ လူ၁သန္းမွာ ၁ေယာက္ ျဖစ္တတ္တဲ့ ကင္ဆာလုုိေရာဂါဆုုိးၾကီးဟာ ဓာတုုေဗဒပစၥည္းေတြပါတဲ့ ေရသန္႕ေတြကုုိေသာက္သုုံးလုုိ႕ဆုုိတဲ့ အခ်က္ကုုိ လူေတြကုုိ သိေအာင္လုုပ္ခဲ့ေပမယ့္ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ဒီ ေရကုုိ ေသာက္သုုံးသူတုုိင္းမျဖစ္ၾကတာကိုုပဲ အဓိကထား ၾကည့္ခဲ့ၾကပါတယ္တဲ့။ (လူ၁သန္းမွာ ၁ေယာက္ျဖစ္တာပဲ အဲသည္ထဲ ငါမပါဘူး ဆုုိတာမ်ဴိးေတြးၾကပုုံပါပဲ။)
သည္ေတာ့ လူေတြ အသိတရားရလာေအာင္ ဘယ္လုုိလုုပ္ရမလဲဆုုိျပီး အမ်ဴိးသားသိပၺံပညာဆုုိင္ရာ ေဖာင္ေဒးရွင္းက အဲသည္ကြက္လပ္ကုုိ ျဖည့္ဖုုိ႕ ၾကိဳးစားၾကပါတယ္။ အဲသည္ နယ္ပယ္ကိုု “အသက္အႏၱရယ္ရွိတဲ့ အေျခအေနတစ္ခုုကိုု လူထုုၾကား ဆက္သြယ္တင္ျပမူ” (Risk Communication) လုုိ႕အမည္ေပးလုုိက္ပါတယ္။ သည္အဓိပၺါယ္ကုုိ ေဖာ္ေဆာင္လုုိက္ရင္ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ ပညာရွင္ေတြနဲ႕ လူထုုၾကားမွာ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကုုိ ေပးမယ္၊ အၾကံညဏ္ေတြ ေပးမယ္၊ ေဆြးေႏြးမယ္၊ တုုိင္ပင္မယ္။ ျပီးရင္ အသက္အႏၱရယ္ရွိတဲ့ အေျခအေနေတြကုုိ လူေတြက သိျမင္လာျပီး ကိုုယ့္ကိုုယ္ကုုိယ္တင္မက၊ ကုုိယ္ခ်စ္တဲ့သူေတြကုုိပါ ကာကြယ္ဖုုိ႕ ဆုုံးျဖတ္ခ်က္ေတြခ်ၾကမယ္။ အဲဒီရည္ရြယ္ခ်က္ေတြနဲ႕ Risk Communication ကုုိလုုပ္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ သူတုုိ႕ကုုိ အင္တာနက္ေတြ၊ အြန္လုုိင္းေတြကတဆင့္ စိတ္ပါ၀င္စားသူေတြ ဆက္သြယ္လာဖုုိ႕လည္း ၾကိဳဆုုိေနၾကပါတယ္တဲ့။ တခ်ဴိ႕ေသာ တကၠသုုိလ္ေတြမွာလည္း ဒီဘာသာရပ္ကုုိ တင္ျပေဆြးေႏြးသြားဖုုိ႕ ေမ်ာ္လင့္ခ်က္နဲ႕ ဆက္လက္ၾကိဳးစားေနၾကပါတယ္။
ဂ်ဴနီယာ၀င္း
(Ref ; 1989 June 19 American Weekly Newsletter မွ Jim Fuller ၏ Expert Study Reality and Perception Life’s Risk နွင့္ ၂၀၁၇ Risk Communication ကုုိမီွညမ္းဘာသာျပန္ထားပါသည္။)
