သိပၸံပညာကမၻာ ဘူမိေဗဒ၏ ဖခင္ျကီး ဂ်ဴနီယာ၀င္း

(ေအာင္ဆုလူငယ္ဂ်ာနယ္

            ၂ဝဝ၆၊ စက္တင္ဘာလ၊ ၁၅ ရက္)

 Charels Lyell ကို ၁၇၉၇ နိုဝင္ဘာ၊ (၁၄) ရက္တြင္ ေမြးဖြားျပီး သားသမီး (၁ဝ) ဦးမွာ အျကီးဆံုးျဖစ္သည္။ Charels Lyell (ခ်ားလီရယ္လ္) (၁၇၉၇-၁၉၇၅) စေကာ့တလန္မွာ ေမြးဖြားစဥ္ အခိ်န္အခါတုန္းက ဘူမိေဗဒကို စိတ္ဝင္စားသူနည္းပါးလွ၏။ လူအမ်ားစုက ကမၻာျကီးလံုးသည္ဟု ယံုျကည္ေနျကျပီး အနည္းငယ္ေလာက္က ေရွးဒ႑ာရီေတြကို စဥ္းစားျကကာ ကမၻာျကီးက အေခါင္းေပါက္ျကီးပါဟု သက္ေသျပခ်က္ ရိွရိွ မရိွရိွ လက္ခံထားျကေသာ အခိ်န္အခါျဖစ္သည္။

            လူတစ္ဝက္ေလာက BC၄ဝဝ၄ မွာ ကမၻာျကီးစျဖစ္သည္ဟု ယံုျကည္ျကသည္။ အေျကာင္းကေတာ့ (၁၇) ရာစုမွာ Archibishop ဟု ေခၚတြင္ေသာ ခရစ္ယာန္ဘုန္းေတာ္ျကီးက အဲဒီလိုေျပာခဲ့ေသာေျကာင့္ ျဖစ္သည္။ အီဂ်စ္လူမို်းေတြ အသက္ရွင္ေနျကတာ BC၄ဝဝ၄  မတိုင္မီ ရာစုေတြကဆိုေတာ့ အဲဒီလိုေျပာတာက မွားေနတာ ေသခ်ာသည္။

            Charels Lyell ေရးသားေသာ Principles of Geology (ဘူမိေဗဒဘာသာရပ္၏ ဥပေဒသမ်ား) ဟူေသာ စာအုပ္ ၁၈၃ဝ ခုနွစ္မွာ ထြက္လာခဲ့ေတာ့မွ ဘူမိေဗဒသည္ စစ္မွန္ေသာ သိပၸံဘာသာရပ္တစ္ခုအျဖစ္ ျဖစ္လာခဲ့ရပါသည္။ သိပၸံပညာဟူသည္ စနစ္က်ေသာ ေလ့လာ ျခင္းမွ ရရိွလာေသာ အခ်က္အလက္မ်ား သို့မဟုတ္ အသိပညာတို့ျဖင့္ တည္ေဆာက္ထားျခင္းျဖစ္သည္။

            Charels Lyell က ခ်မ္းသာျြကယ္ဝေသာ မိသားစုမွ ေပါက္ဖြားလာသူျဖစ္သည္။ စေကာ့တလန္က အေကာင္းဆံုးတကၠသိုလ္မွာ ေနခဲ့ ရသည္။ ဖခင္ျဖစ္သူက သူ့ကို ေရွ့ေနျဖစ္ေစခ်င္ေသာေျကာင့္ လန္ဒန္သို့ သြားေရာက္ကာ Oxfordတကၠသိုလ္တြင္ ဥပေဒပညာကို သင္ျကား ေစခဲ့သည္။ ထို့ေနာက္ လန္ဒန္တြင္ ဥပေဒရံုးကိုယ္ပိုင္ဖြင့္ လွစ္ခဲ့သည္။ သို့ေသာ္ နွစ္နွစ္ေလာက္ျကာေတာ့ ဒီထက္ပိုတာတစ္ခုလုပ္ျကည့္ဖို့ ဆံုးျဖတ္ခဲ့သည္။

            Charels Lyell ၏ ဝါသနာက ေတာင္ေတြေပၚတက္ျပီး ထူးဆန္းေသာ ေက်ာက္တံုးမ်ား၏ ဖဲြ့စည္းမႈကို စူးစမ္းလိုျခင္း ျဖစ္သည္။ တစ္ခါတေလ ေက်ာက္တံုးေတြထဲမွာ သစ္ပင္ေတြ၊ တိရစၧာန္ေတြ၏ ရုပ္ျြကင္းေတြကို ေတြ့ရတတ္သည္။ ေက်ာက္ျဖစ္ရုပ္ျြကင္းဟူသည္ အရာ ဝတၴုေတြ၏ ေျခရာလက္ရာေတြ၊ အရိုးစုေတြကို နွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ထင္က်န္ကာ ရိွေနေသာ အရာမ်ားျဖစ္သည္။ သူက အဲဒီလို ဘာေျကာင့္ျဖစ္ သလဲဆိုတာ အလြန္သိခ်င္ေနသည္။ အရိုးေတြက ဘယ္လိုရိွေနသလဲ၊ ဘယ္ေလာက္ျကာေနျပီလဲ။ ထို့ျပင္ ကမၻာျကီးက ျကမ္းတမ္းျပီး ပံုပန္း မက်တဲ့ မ်က္နွာျပင္ ဘယ္လိုတည္ေဆာက္ေနသလဲ။ ျပီးေတာ့ ေတာင္ေတြကို တက္တဲ့အခါ ပဲ့ေျကြ၊ ျပုတ္က်တဲ့ ေက်ာက္တံုးေတြေျကာင့္ ကမၻာျကီးဟာ ကဲြေၾကြသည့္ ပံုျဖစ္ေနသလား ... ဆိုတာေတြကို စိတ္ဝင္စားလ်က္ရိွသည္။ အဲဒီအတြက္ အေျဖေတြရိွသည္။ အတိတ္တုန္းက တစ္ခါတစ္ရံျဖစ္တဲ့ ေျမငလ်င္ေတြ၊ ကမၻာေျမလႈပ္ရွားမႈေတြ ဒါေတြေျကာင့္ ေတာင္ေတြ၊ ေတာင္ျကားေတြျဖစ္ေနရသည္။

            ဒီအေျခေတြကို Charels Lyell က မေက်နပ္ပါ။ စေကာ့လူမို်း၊ ဘူမိေဗဒပညာရွင္ James Hutton ေရးသားေသာ ၁၇၈၉ ခုနွစ္ ထုတ္ စာအုပ္အေဟာင္းတစ္အုပ္ကို သူ တေလးတစား ဖတ္ရႈခဲ့သည္။ Huttonက ကမၻာျကီးသည္ လူအမ်ား စဥ္းစားေနျကတာထက္ကို ပို၍ အသက္ျကီးသည္။ ျပီးေတာ့ စဥ္ဆက္မျပတ္ ေျပာင္းလဲေနေသာ အရာေတြရိွသည္။ ေတာင္ကုန္း၊ ေတာင္တန္း၊ ေတာင္ျကားမ်ားသည္ ေျကာက္ စရာ ေကာင္းေသာ ေျမငလ်င္ဒဏ္မ်ားေျကာင့္ ေျပာင္းလဲမႈခ်ည္းပဲမဟုတ္၊ နွစ္ေတြေထာင္ခီ်ခ်င္ခီ်မည္၊ သန္းခီ်ျကာရင္လည္း ျကာခဲ့မည္။ မိုးေတြ၊ ဆီးနွင္းေတြ၊ ေလေတြ၊ ဒီေရေတြအစရိွေသာ လႈပ္ရွားမႈမ်ားေျကာင့္လည္း ျဖစ္နိုင္ပါသည္တဲ့။ Charels Lyell က ထိုအယူအဆေတြ ကို လက္မခံေသာ္ျငားလည္း မွန္ကန္သည္ဟု ယံုျကည္ပါသည္။

            သူကနွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ မီးေတာင္ရွင္မ်ား၊ ေတာင္မ်ား၊ ဥေရာပကေတာမ်ားကို သြားေရာက္ေလ့လာ စူးစမ္းခဲ့သည္။ သူေတြ့သမွ်ေသာ ေက်ာက္ျဖစ္ရုပ္ျြကင္းေတြ ဟူသမွ်ကို စုေဆာင္းခဲ့သည္။ Hutton ၏ သီအိုရီမ်ားသည္ မွန္ကန္သည္ဆိုတာကို လက္ခံလာခဲ့သည္။ ဟုတ္ပါ သည္။ ကမၻာျကီးက နွစ္ေတြ ေထာင္ခီ်ရံုမကပါ။ နွစ္သန္းခီ်ပါျပီ။ ကမၻာျကီး၏နွစ္ေတြ ေထာင္ခီ်ရံုမကပါ။ နွစ္သန္းခီ်ပါျပီ။ ကမၻာျကီး၏ ပံုပန္းသဏၭာန္ေတြသည္ ျကီးက်ယ္လွတဲ့ ျပင္းထန္စြာတုန္လႈပ္မႈတစ္ခုေျကာင့္ ျဖစ္လာျခင္းမဟုတ္ေသာ သဘာဝတရား၏ နွစ္သန္းခီ်၍ ျဖည္း ေလးစြာ ေျပာင္းလဲမႈေျကာင့္ ျဖစ္ေခ်၏။

            ကမၻာျကီး၏ မ်က္နွာျပင္သည္ မိုးေရမ်ား၊ ေလျပင္းမုန္တိုင္းမ်ား၊ သဲမုန္တိုင္းမ်ား၊ ေရစီးေျကာင္းမ်ား၊ ငလ်င္မ်ားကသဲေတြ၊ ရံြ့ေတြကို သယ္လာေပးျကသည္။ ကမၻာ့အနက္ရိႈင္းဆံုးေနရာက ဓာတ္သတၲုေတြကိုလည္း သယ္ယူလာျက၏။ နွစ္ေတြျကာလာေတာ့ ေတာင္ေတြျဖစ္လာ ၏။ ေတာင္ေဟာင္းမ်ားက ျပိုက်ကုန္ျက၏။ ထိုအခါ သစ္ပင္မ်ား၊ တိရစၧာန္မ်ား၏ အရိုးမ်ားျဖင့္ ထိုေနရာမွာ ထိန္းသိမ္းေပးသကဲ့သို့ ျဖစ္လာ ၏။ နွစ္ေတြ ေတာ္ေတာ္ျကာေသာအခါ ေက်ာက္တံုး၊ သဲ၊ ရံႊ့ေျမတစ္ခုခုတို့၏ အလႊာေအာက္တြင္ နွစ္ျမုပ္ကုန္ျက၏။ ဤကား Charels Lyell ၏ ေျပာစကားမ်ားျဖစ္ပါသည္။

            ၁၈၃ဝ တြင္ Principle of Geology စာအုပ္ထြက္ရိွျပီးေနာက္ ၁၈၃၂ နွင့္ ၁၈၃၃ တြင္ ေနာက္ထပ္အတဲြ နွစ္တဲြလိုက္ထြက္လာျက ၏။ ထိုစာအုပ္ေတြထဲတြင္ သူ၏ သီအိုရီမ်ား မွန္ကန္ေျကာင္း ယံုျကည္ေလာက္သည့္ သက္ေသျပခ်က္ေတြပါသည္။ ကမၻာျကီး၏ သက္တမ္း နွင့္ နွစ္ေတြမ်ားစြာ ဘယ္လိုေျပာင္းလဲခဲ့သလဲ ဆိုတာေတြပါသည္။ ထိုစာအုပ္မ်ား ခ်က္ခ်င္းဆိုသလိုပဲ ေအာင္ျမင္ခဲ့ကာ သူ့အမည္က ထင္ရွား ခဲ့ပါသည္။ သူ့ေျကာင့္ပင္ ဘူမိေဗဒဘာသာရပ္အတြက္ ခိုင္မာေသာ သိပၸံပညာရပ္ဆိုင္ရာ အုတ္ျမစ္ခ်ေပးနိုင္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။

            အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းလဲမႈသီအိုရီကို တီထြင္ခဲ့သူ Charels Lyell သည္ Lyell ၏ ခင္မင္ေသာ သူငယ္ခ်င္းျဖစ္ျပီး စာေပးစာယူ မိတ္ေဆြမ်ား ျဖစ္ျကသည္။ DareinကLyell  ေရးသားေသာ စာအုပ္မ်ားနွင့္ ပတ္သက္၍ ''အလြန္တရာမွ အကို်းတရားမ်ားကို ေပးစြမ္းေသာဘူမိေဗဒ၏ ဥပေဒသမ်ားသည္ တုန္လႈပ္ေစပါ၏။ အရာဝတၴုမ်ားကို ဤသို့ အျမင္မို်း လီရယ္လ္တစ္ေယာက္သာ ျမင္နိုင္စြမ္းရိွ ၏။ ထိုအရာမ်ားကို သူ့မ်က္စိမ်ားက ေဖာက္ထြင္း၍မ်ား ျမင္ခဲ့ေလသလား''ဟု ခီ်းကူ်းေျပာဆိုခဲ့ပါေလသည္။ ထို့ျပင္ ''ကြ်နု္ပ္က သူ၏နည္း မ်ားကို သူတတ္နိုင္သည္ထက္ ပို၍ ခရီးေရာက္ေအာင္ ထပ္မံ ျဖည့္စြက္ျကိုးစားခဲ့ျခင္းသာ ျဖစ္ပါသည္။ ကြ်နု္ပ္၏ စာအုပ္မ်ားသည္ လီရယ္လ္ ဦးေနွာက္တစ္ဝက္ပါေနပါတယ္လို့ တကယ္ယူဆမိပါသည္''ဟု ဆိုခဲ့ေသးသည္။

            ၁၉၄၁-ခုနွစ္တြင္ Charels Lyellူ ကို United Statesမွ ဖိတ္ျကားကာ Bostonတြင္ ၁၂ နာရီ စာသင္တန္း ပို့ခ်ေစခဲ့သည္။ ထိုပဲြသို့ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား တက္ေရာက္ျပီး သူေျပာတာေတြကို စိတ္ဝင္တစား လာနားေထာင္ျကသည္။ ထို့ေျကာင့္ ပို့ခ်မႈ သင္ခန္းစာကို နွစ္ျကိမ္ ပို့ခ်ခဲ့ရပါသည္။ United STates တြင္ ရိွေနစဥ္ Niagara ေရတံခြန္မ်ား၊ ၄င္းတို့၏ ေက်ာက္တံုးမ်ားကို ဘယ္လိုအရိွန္ျဖင့္ ပြတ္တိုက္သြားေစ သလဲ ဆိုတာကို သြားေရာက္ ေလ့လာခဲ့သည္။ ၁၈၄ဝ-၁၈၄၅ ခုနွစ္အျကား United States သို့ သြားေရာက္ခဲ့ေသာ Lyell ၏ ျကိုးပမ္းမႈ ျဖင့္ ခရီးသြား ဘူမိေဗဒစာအုပ္မ်ားထြက္ရိွခဲ့သည္။ ၁၈၄၅- ခုနွစ္တြင္ Travel in North America ကိုလည္းေကာင္း၊ ၁၈၄၉ ခုနွစ္တြင္ A Second visit to the United Statesကို လည္းေကာင္း ေရးသားခဲ့သည္။

            Lyell သည္ ငယ္ရြယ္စဥ္ကတည္းက မ်က္စိအျမင္အာရံုအားနည္းခဲ့သည္။ သူ ဥပေဒဘာသာမွ ဘူမိေဗဒကို ပို၍ စိတ္အားထက္သန္ ကာ ကူးေျပာင္းခဲ့ရေသာ အေျကာင္းတစ္ခုဟုလည္း ဆိုနိုင္သည္။ သူ ၁၈၄၈ ခုနွစ္တြင္ ဗစ္တိုးရီးယား ဘုရင္မက သူ့ကို ဘဲြ့ထူးခီ်းျမွင့္ခဲ့ သျဖင့္ Sir Charels Lyell ျဖစ္လာသည္။

            သူသည္ တစ္ခိ်န္တြင္ ဘူမိေဗဒကို ေခတၲခဏ စြန့္လႊတ္ျပီး The Antiquity of Man (လူသား၏ သမိုင္းအစ) ဟူေသာ စာအုပ္ထဲ တြင္ လူဟူေသာ သတၲဝါသည္ နွစ္သန္းေပါင္းမ်ားစြာက ယေန့ယခုေတြ့ျမင္ရေသာ ပံုပန္းသဏၭာန္နွင့္ ကြာျခားေသာ ပံုသဏၭာန္ျဖင့္ ေပၚထြက္ လာသည့္ အေျကာင္းကို ရွင္းလင္းခ်က္မ်ားစြာျဖင့္ တင္ျပထားသည္။ သို့ေသာ္ Charels Lyell ၏ အမည္သည္ ဘူမိေဗဒအလုပ္ျဖင့္သာ ေက်ာ္ျကားက်န္ရစ္ခဲ့သည္။ သူတင္ျပခဲ့ေသာ ဘူမိေဗဒ၏ ဥပေဒသမ်ားေျကာင့္ ေခတ္မီေသာ ဘူမိေဗဒသည္ အေရးပါအရာေရာက္ေသာ သိပၸံ ပညာျဖစ္လာရသည္။

            ၁၈၇၅ ခုနွစ္တြင္ Sir. Charels Lyell ၏ ဆနၵအရ The Lyell Medal(လီရယ္လ္ အထိမ္းအမွတ္ဆုတံဆိပ္) ဟူူ၍ ေပၚထြက္လာ ရသည္။ ဆုတံဆိပ္ဒဂၤါးျပားသည္ ေျကးျဖင့္ျပုလုပ္ျပီး နွစ္စဥ္ဘူမိေဗဒအသင္းမွ ဆုထိုက္တန္သူမ်ားကို ေပးအပ္ခဲ့ျကသည္။ မ်က္စိအျမင္ အား နည္းေသာ Lyell ၏ ရုပ္ပံုလႊာကို တင္ျပရလွ်င္ အသိပညာကို အလြန္တပ္မက္ေသာ၊ နွစ္လိုခင္မင္ဖြယ္ေကာင္း၍ ရိုးသားေျဖာင့္မတ္ေသာ၊ အလြန္ရာမွ ျကည္လင္ေနေသာ စိတ္၏ ခြန္အားျဖင့္ ျပည့္စံုေသာ လူငယ္လူရြယ္ကေလးမ်ား၏ ျကိုးစားမႈမ်ားကို လက္ခံအားေပးေသာ ဘူမိ ေဗဒ ဘာသာရပ္၏ ဖခင္ျကီးတစ္ဦးအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပု ေလးစားျကရမည္ ျဖစ္ပါေတာ့သည္။

           

Ref      1.Giant of Science

2.Famous Scientist 1967

3.Encyclopedia Britnaica